Sylwetka Instytutu

Profil badawczy

Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk reprezentuje dziedzinę nauk ścisłych i przyrodniczych oraz dyscyplinę: nauki biologiczne. Instytyt prowadzi aktualnie badania w następujących obszarach: 1) biogeografia molekularna i systematyka; 2) ewolucja i interakcje organizmalne; 3) ekologia funkcjonalna i ewolucyjna; 4) paleobotanika i paleośrodowisko.

O Instytucie

Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w ciągu ponad 70 lat swojego istnienia zyskał opinię ważnego punktu na mapie polskich instytucji naukowych, zajmujących się szerokim spektrum badań botanicznych w ich tradycyjnym ujęciu. Obecnie, z zespołem 45 naukowców, jest nowoczesną placówką prowadzącą, w szerokiej współpracy interdyscyplinarnej i międzynarodowej, badania dotyczące roślin naczyniowych, mszaków, glonów, grzybów (w tym też porostów) i protistów. Nasi badacze są żywo zainteresowani zjawiskami ekologicznymi zachodzącymi na różnych poziomach organizacji, od poziomu molekularnego, poprzez osobniczy, populacyjny i ekosystemowy, po globalny. Instytut jest ważnym ośrodkiem badań nad bioróżnorodnością i zmianami, jakim podlegała ona w czasie ponad 250 mln. lat, rejestrowanymi w badaniach paleobotanicznych, oraz identyfikowaniu naturalnego i/lub antropogenicznego podłoża tych zmian. Wśród celów strategicznych Instytutu jest dokumentowanie różnorodności taksonomicznej współczesnej i kopalnej flory oraz mykobioty świata m.in. poprzez czynny udział w wieloaspektowych badaniach bioty niemal całego świata – Europy, obu Ameryk, Azji, Afryki, Arktyki, Antarktyki – oraz rozwijanie największych w kraju kolekcji botanicznych. IB PAN w swojej działalności łączy tradycję gromadzenia i opracowywania zbiorów botanicznych z aktualnymi nurtami badawczymi, w coraz większym zakresie podejmując studia bazujące na technikach molekularnych, m.in. z zakresu genomiki muzealnej oraz ekochemii. Badania prowadzone są m.in. z wykorzystaniem współczesnych narzędzi badawczych, takich jak sekwencjonowanie nowej generacji, sekwencjonowanie peptydów metodą LC-MS/MS i transkryptomu, analiza ilościowa zawartości peptydów w ekstraktach i tkankach roślinnych przy wykorzystaniu MALDI-MSI i znaczenia peptydów izotopem azotu ¹⁵N, czy wysokosprawna chromatografia cieczowa w badaniach toksyn sinicowych i glonowych.

Tylko w 2021 r. nasi badacze opublikowali ponad 80 artykułów naukowych w czasopismach o międzynarodowej renomie (Q1 – 53% artykułów; Q2 – 21% artykułów) oraz blisko 20 rozdziałów w monografiach (patrz: Publikacje). Dotyczyły one m.in. zagadnień z zakresu: systematyki (np. przedstawicieli rodziny Teloschistaceae w Ameryce Południowej, kompleksu gatunków z rodzaju Agrostis i Calamagrostis w centralnej Azji), filogenezy różnych grup organizmów (np. grzybów naporostowych z rodzaju Lichenochora, fotobiontów z rodzaju Trebouxia wchodzących w symbiozę z porostami w boliwijskich Andach), filogeografii gatunków górskich (np. Cochlearia tatrae i Campanula serrata), ekologii (np. różnorodności grzybów zasiedlających solankę, reprodukcji drzew, wpływu roślin inwazyjnych, w tym Reynoutria japonica, Quercus rubra i Rosa rugosa, na lokalne zbiorowiska roślinne i ekosystem glebowy, oddziaływań toksyn sinicowych na organizmy), fizjologii roślin (np. metabolizmu etylenu), paleoekologii (np. wpływu łowców-zbieraczy i prehistorycznych społeczeństw rolniczych na roślinność, ewolucji europejskiej flory mezozoicznej i neogeńskiej oraz implikacji paleoklimatycznych wynikających ze zmian w składzie roślinności).

Instytut posiada uprawnienia do nadawania stopnia doktora oraz doktora habilitowanego w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych, w dyscyplinie nauk biologicznych. Od ponad 20 lat prowadzi kształcenie doktorantów jako jednostka organizacyjna Studium Doktoranckiego Nauk Przyrodniczych PAN wraz z Instytutem Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN i przy udziale dwóch innych instytutów PAN (Instytutu Ochrony Przyrody PAN oraz Instytutu Fizjologii Roślin). Od 2019 r. współtworzy wraz z czterema innymi placówkami PAN oraz Instytutem Zootechniki PIB, Szkołę Doktorską Nauk Przyrodniczych i Rolniczych, w której jest jednostką koordynującą.

W Instytucie zgromadzona i rozwijana jest największa w kraju naukowa kolekcja botaniczna zawierająca ponad 1,5 mln jednostek inwentarzowych. Ze względu na unikalne, dokumentacyjne walory, duże zróżnicowanie materiałowe, zarówno okazów współczesnych jak i kopalnych, oraz rosnący potencjał naukowy zasobów jako obiektu badań z zastosowaniem technik genetycznych, izotopowych i radiowęglowych, kolekcja pod nazwą Narodowa Kolekcja Bioróżnorodności Organizmów Współczesnych i Kopalnych IB PAN (NKB IB PAN) znalazła się na "Polskiej Mapie Infrastruktury Badawczej". Istotnym wydarzeniem dla IB PAN było rozpoczęcie digitalizacji zbiorów dla zapewnienia otwartego dostępu on-line do jego zasobów. W tym celu Instytut został członkiem dwóch konsorcjów do realizacji projektów: Otwarte Zasoby w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych (OZwRCIN), w ramach którego udostępniono wybrane zbiory za pośrednictwem platformy internetowej Repozytorium Cyfrowego Instytutów Naukowych (RCIN), oraz Integracja i mobilizacja danych o różnorodności biotycznej Eukaryota w zasobach polskich instytucji naukowych (IMBIO). Oba konsorcja zrzeszają po kilkanaście instytutów naukowych, w tym instytuty PAN oraz uczelnie. Instytut wziął aktywny udział w projekcie Cyfrowy Katalog Bioróżnorodności Polski (CKBP) kierowanym przez Uniwersytet Warszawski.

Instytut posiada jedną z większych w Polsce Bibliotek Botanicznych liczącą około 113 300 woluminów. Działa tu także Wydawnictwo Naukowe IB PAN drukujące publikacje z różnych dziedzin botaniki, w tym liczne monografie. Wydawane są tu także dwa ważne czasopisma botaniczne o znaczeniu międzynarodowym: Acta Palaeobotanica oraz Plant and Fungal Systematics.

Uzyskane przez IB PAN w 2017 r. wyróżnienie logo HR Excellence in Research potwierdza zaangażowanie Instytutu w tworzenie przyjaznego środowiska pracy i prowadzenie badań zgodnie z międzynarodowymi standardami zawodowymi.

Decyzją Ministra Edukacji i Nauki, działalność naukowa IB PAN w latach 2017–2021 w dyscyplinie nauk biologicznych została zaliczona do kategorii naukowej B+.

Nasz początek

Z inicjatywy Władysława Szafera, wybitnego uczonego i profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Sekretariat Naukowy Polskiej Akademii Nauk, uchwałą z dnia 5 października 1953 roku, powołał Zakład Botaniki jako samodzielną, ogólnopolską placówkę naukowo-badawczą z siedzibą w Krakowie. Zakład ten, uchwałą Prezydium Rządu PRL z dnia 5 marca 1956 roku, został przekształcony w Instytut Botaniki, zaś decyzją Sekretariatu Naukowego PAN z dnia 10 czerwca 1986 roku nadano mu imię W. Szafera.

Instytut powstał w ośrodku o ponad stuletniej tradycji badań botanicznych, rozwijających się przy Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności. Jego zaplecze naukowe stanowiła Katedra Systematyki i Geografii Roślin UJ, której pracownicy byli równocześnie pierwszymi pracownikami Instytutu. O ścisłych związkach z Uniwersytetem Jagiellońskim świadczy fakt, że pierwszy Dyrektor Instytutu – prof. Władysław Szafer (w latach 1953–1960) – i jego zastępca, a później również dyrektor jednostki – prof. Bogumił Pawłowski (w latach 1961–1968) – piastowali równocześnie funkcje kierownicze we wspomnianej Katedrze. Zamierzeniem prof. W. Szafera było utworzenie w Krakowie silnego ośrodka badawczego zajmującego się systematyką i geografią roślin oraz paleobotaniką. Były to przez wiele początkowych lat istnienia Instytutu główne obszary jego działalności naukowej. Początkowo w skład Zakładu Botaniki PAN wchodziły trzy pracownie: Pracownia Flory Polskiej (rośliny naczyniowe), Briologii i Paleobotaniki, ale już w 1954 r. powstały nowe pracownie: Atlasu Flory Polskiej (we Wrocławiu), Algologii, Zmienności i Ewolucji Historycznej, a następnie Mikologii i Lichenologii.