Czy ekspansja gatunku rzadkiego staje się faktem? – W poszukiwaniu nowych stanowisk Trapa natans

Jednym z poważniejszych skutków zmian klimatycznych w odniesieniu do funkcjonowania organizmów żywych jest przesuwanie się granic stref optymalnych do życia. Dla wielu gatunków, zwłaszcza tych o małych zdolnościach przystosowawczych, oznacza to utratę części siedlisk i kurczenie się zasięgu geograficznego. Są też takie, które korzystają ze zmian i dokonują ekspansji na nowe obszary, w których pojawiły się odpowiednie dla nich warunki.

Obserwowany obecnie wzrost średniej temperatury powierzchni Ziemi wydaje się sprzyjać niektórym gatunkom ciepłolubnym. Do takich zaliczyć można kotewkę orzecha wodnego (Trapa natans) – roślinę wód stagnujących lub wolno płynących. Jej naturalny zasięg obejmuje południową, środkową i wschodnią Europę, wschodnią i południową Azję oraz północną i wschodnią Afrykę. W Europie kotewka ma status gatunku rzadkiego, który został wpisany do załącznika I konwencji berneńskiej. W Polsce, gdzie przebiega północna granica zasięgu, kotewkę uznaje się za gatunek zagrożony, a w niektórych krajach północnych Europy (Litwa, Wielka Brytania) – za wymarły. Stan ten powoli staje się nieaktualny. W ostatnich latach obserwuje się bowiem naturalny wzrost liczby i wielkości populacji kotewki. Coraz częściej odnotowywana jest rekolonizacja dawnych stanowisk, np. w dolinie dolnej Odry, jak również ekspansja gatunku na nowe obszary, np. w dorzeczu Wisły. Mogą temu sprzyjać zdolności adaptacyjne kotewki, polegające na synchronizacji jej rytmów rozwojowych z warunkami klimatycznymi i hydrologicznymi systemów rzecznych.

W celu zinwentaryzowania aktualnych stanowisk i śledzenia dynamiki populacji kotewki naukowcy z Instytutu Ochrony Przyrody PAN (Edward Walusiak, Wojciech Krztoń i Elżbieta Wilk-Woźniak) stworzyli otwartą bazę danych (dostępną poprzez stronę: https://www.iop.krakow.pl/kotewka), w której gromadzone są informacje o występowaniu gatunku na terenie Polski. Istnieje możliwość dodania własnych rekordów (obserwacji) do bazy, do czego gorąco zachęcamy. W ramach współpracy dwustronnej pomiędzy Instytutem Ochrony Przyrody PAN i Instytutem Botaniki im. W. Szafera PAN (reprezentowanym w tym projekcie przez Elżbietę Cieślak i Magdalenę Szczepaniak) zaplanowano badania genetyczno-ekologiczne kotewki. Umożliwią one ustalenie poziomu i struktury przestrzennej zróżnicowania genetycznego populacji i na tej podstawie określenie potencjału kotewki do kolonizacji nowych obszarów. Oceniony zostanie także stan zachowania gatunku, zgodnie z metodyką monitoringu Natura 2000, wraz z określeniem podstawowych parametrów fizyczno-chemicznych wód, w których występuje.

Zobacz także opis projektu.

Kwitnący okaz Trapa natans.
Foto: Wojciech Krztoń.

Populacja Trapa natans zarastająca starorzecze Wisły w Tyńcu koło Krakowa, lipiec 2021 r.
Foto: Wojciech Krztoń.