Roślinna dieta sprzed 7000 lat, czyli co jedli pierwsi rolnicy zamieszkujący okolice Wieliczki

Nasi naukowcy prowadzą badania nad szczątkami roślin znalezionymi na stanowiskach archeologicznych z różnych epok, co pozwala na odtworzenie relacji człowieka ze środowiskiem oraz lepsze poznanie historii roślin uprawnych i użytkowych. Ostatnio w czasopiśmie Scientific Reports został opublikowany artykuł podsumowujący wyniki badań archeobotanicznych na wczesno neolitycznym stanowisku położonym na Pogórzu Wielickim (stanowisko nr 18 w Biskupicach, powiat wielicki). W trakcie wykopalisk odkryto pozostałości kilku domów związanych z kulturą pierwszych rolników osiadłych na terenie dzisiejszej Polski, reprezentujących kulturę ceramiki wstęgowej rytej. Próby, które zebrano, dostarczyły ponad 11 tysięcy szczątków roślinnych datowanych na około 7000 lat wstecz (z okresu 5100–5000 p.n.e.).

Analiza materiału karpologicznego z Biskupic, obejmująca nasiona i owoce, pozwoliła ustalić, że gospodarka rolnicza mieszkańców neolitycznej osady opierała się głównie na uprawie zbóż. Najczęściej uprawiane były pszenica płaskurka Triticum diccocon i pszenica samopsza Triticum monococcum, a w mniejszym stopniu jęczmień Hordeum vulgare. Wczesno neolityczną chronologię ww. gatunków potwierdzono poprzez datowanie radiowęglowe. Udokumentowano także uprawę lnu Linum usitatissimum i roślin strączkowych, takich jak groch (Pisum sp.) lub wyka (Vicia sp.); z kolei nie potwierdzono uprawy pszenicy zwyczajnej (Triticum aestivum). Spośród roślin dzikich na szczególną uwagę zasługuje obecność nasion chwastnicy jednostronnej (Echinochloa crus-galli), datowanych na okres funkcjonowania osady. Odkrycie zmienia dotychczasowe rozumienie historii tej rośliny na ziemiach polskich – uważano, że pojawiła się ona dopiero w późniejszych epokach, podobnie tak jak proso. Innymi roślinami, które występowały licznie, były rdestówka powojowata (Fallopia convolvulus) i komosa biała (Chenopodium t. album) – pospolite chwasty upraw zbożowych. Ze względu na bogate w tłuszcze owoce i nasiona mogły one odgrywać pewną rolę w diecie mieszkańców. Z dzikich roślin zebranych z terenów leśnych istotne ze względu na dietę były bez czarny (Sambucus cf. nigra), dzika poziomka (Fragaria sp.), a także orzech laskowy (Corylus avellana). Analiza rozmieszczenia szczątków roślinnych w obrębie gospodarstw domowych i związanych z nimi jam sugeruje zróżnicowanie czynności gospodarskich, takich jak przetwarzanie i przechowywanie żywności, co odzwierciedla złożoną strukturę gospodarki rolniczej osady.

Oryginalny artykuł:

Kapcia M., Korczyńska-Cappenberg M., Lityńska-Zając M., Wacnik A., Głód A., Moskal-del Hoyo M. 2024. Plant cultivation and diversity at the Early Neolithic settlement in Biskupice in Poland. Scientific Reports 14: 20393. DOI

Zachęcamy także do lektury innego artykułu, który przybliża kontekst archeologiczny i funkcje obiektów, w obrębie których dokonano odkryć:

Moskal-del Hoyo M., Korczyńska-Cappenberg M., Kenig R., Rauba-Bukowska A., Roffet-Salque M., Maule C.A., Werra D.H., Hughes R.E., Kapcia M., Wilczyński J., Czekaj-Zastawny A., Głód A., Nowak M. 2024. An Early Neolithic house in the Foothills: A case study of pottery and lithic artefacts from the Biskupice site 18 (Wieliczka Foothills, southern Poland). Journal of Archaeological Science: Reports 53: 104346. DOI

Artykuły powstały w ramach projektu pt. "Szukając odpowiedniego miejsca na zamieszkanie: gospodarka roślinna i wzajemne interakcje człowiek-środowisko na początku okresu neolitycznego w Małopolsce", finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki i kierowanego przez dr hab. Magdalenę Moskal-del Hoyo.

Materiał karpologiczny: pszenica płaskurka (Triticum dicoccon) – ziarniak (długość około 4 mm); część grzbietowa (z lewej) i część brzuszna (z prawej).
Foto: Krzysztof Stachowicz

Materiał karpologiczny: rdestówka powojowata (Fallopia convolvulus) – długość nasiona około 2 mm.
Foto: Krzysztof Stachowicz

Materiał karpologiczny: komosa biała (Chenopodium t. album) – nasiona wielkości około 1 mm.
Foto: Krzysztof Stachowicz

Plan wykopalisk.
Foto: Marta Korczyńska-Cappenberg

Eksploracja obiektów.
Foto: Marta Korczyńska-Cappenberg

Pobieranie prób archeobotanicznych.
Foto: Marta Korczyńska-Cappenberg