Palinologia weryfikuje ustalenia historyków dotyczące wpływu czarnej śmierci na demografię średniowiecznej Europy!

Yersinia pestis, bakteria wywołująca dżumę, była przyczyną najbardziej niesławnej pandemii w dziejach cywilizacji łacińskiej, określanej mianem "czarnej śmierci". Historycy, opierając się na źródłach pisanych, szacują, że jedna z fal tej pandemii, przetaczająca się przez Europę w latach 1347–1352, mogła uśmiercić nawet połowę populacji kontynentu. Wyniki badań wykorzystujących źródła palinologiczne, które ukazały się drukiem w marcowym numerze Nature Ecology & Evolution, rzucają nowe światło na te szacunki.

Autorzy publikacji – naukowcy z licznych, głównie europejskich ośrodków badawczych, w tym Max Planck Institute for the Science of Human History (z którego pochodził lider zespołu, Adam Izdebski) i Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN (reprezentowanego przez Agnieszkę Wacnik) – przeanalizowali 1634 próby pyłku kopalnego pochodzące z 261 radiowęglowo datowanych stanowisk (jezior i torfowisk) rozmieszczonych na terenie całej Europy (w 19 współczesnych krajach). Profile pyłkowe ujawniły, że w przedziale czasowym obejmującym okres pandemii dochodziło do istotnych zmian w składzie gatunkowym zbiorowisk roślinnych. Taksony towarzyszące intensywnym uprawom zanikały, ustępując miejsca taksonom związanym z ekstensywnym użytkowaniem gruntów (np. pasterstwem) lub nawet brakiem takiego użytkowania. Innymi słowy, krajobraz rolniczy przeobrażał się w kierunku półnaturalnego i naturalnego, co musiało być skutkiem znaczącej redukcji populacji ludzkiej spowodowanej pochodem czarnej śmierci. Tym, co zaskoczyło badaczy, był fakt, że wiele profili pyłkowych nie zawierało sygnału świadczącego o czasowym uwolnieniu przyrody spod presji człowieka. To oznacza, że pandemia nie wszędzie zbierała śmiertelne żniwo, a co za tym idzie, jej wpływ na demografię Europy był mniejszy, niż do tej pory sądzono.

Rozbieżności pomiędzy ustaleniami historyków i paleoekologów wynikają najpewniej z tego, iż ci pierwsi bazują na źródłach pisanych, a więc danych pochodzących z części obszaru Europy, kulturowo bardziej rozwiniętej, ale też w większym stopniu nękanej przez pandemię, m.in. ze względu na wysokie zagęszczenie populacji. Dane paleoekologiczne nie mają tego typu ograniczeń, co więcej, dają niejednokrotnie obraz uogólniony dla całych regionów, są więc cennym źródłem informacji o zmianach zachodzących w krajobrazach minionych epok.

Więcej o wynikach badań można przeczytać w tym miejscu.

Zobacz także źródłowy artykuł:

Izdebski A., Guzowski P., Poniat R., Masci L., Palli J., Vignola C., Bauch M., Cocozza C., Fernandes R., Ljungqvist F.C., Newfield T., Seim A., Abel-Schaad D., Alba-Sánchez F., Björkman L., Brauer A., Brown A., Czerwiński S., Ejarque A., Fiłoc M., Florenzano A., Fredh E.D., Fyfe R., Jasiunas N., Kołaczek P., Kouli K., Kozáková R., Kupryjanowicz M., Lagerås P., Lamentowicz M., Lindbladh M., López-Sáez J.A., Luelmo-Lautenschlaeger R., Marcisz K., Mazier F., Mensing S., Mercuri A.M., Milecka K., Miras Y., Noryśkiewicz A.M., Novenko E., Obremska M., Panajiotidis S., Papadopoulou M.L., Pędziszewska A., Pérez-Díaz S., Piovesan G., Pluskowski A., Pokorny P., Poska A., Reitalu T., Rösch M., Sadori L., Sá Ferreira C., Sebag D., Słowiński M., Stančikaitė M., Stivrins N., Tunno I., Veski S., Wacnik A., Masi A. 2022. Palaeoecological data indicates land-use changes across Europe linked to spatial heterogeneity in mortality during the Black Death pandemic. Nature Ecology & Evolution 6: 297–306. DOI

Czternastowieczna miniatura przedstawiająca mieszkańców Tournai grzebiących ofiary czarnej śmierci.
Źródło: Wikimedia Commons.

Bagno Kusowo – jedno z najlepiej zachowanych torfowisk wysokich w północnej Polsce. Obiekt posiada wyjątkowy wysokorozdzielczy zapis częstotliwości pożarów i zmian roślinności w ostatnim tysiącleciu.
Foto: Mariusz Lamentowicz.

Jezioro Wojnowo na Mazurach – kolejne stanowisko będące źródłem danych palinologicznych z terenu Polski.
Foto: Agnieszka Wacnik.